Op de Covid19-jaren na komt hier in de buurt elk jaar een circus zijn tenten opslaan. Ik ben het nog nooit gaan bezoeken. Circussen interesseren me niet, ook al zijn de dagen voorbij van exotische dieren die in veel te kleine kooien opgesloten zaten, of het tentoonstellen van dwergen en vrouwen met baardgroei als rariteiten om eens goed mee te kunnen lachen. Het helpt ook niet dat sinds ik de lagere school ontgroeid ben, clowns indien niet extreem ongrappig, ronduit enerverend vind. Ik heb me ooit laten vertellen dat de typische make-up en het typische gedrag van clowns geïnspireerd is op de symptomen van tertiaire syfilis. Doe daarmee wat je wil.
Onlangs zag ik een goede meme passeren van een Amerikaanse vrouw: "I always say that I hate clowns but I realised I've been getting creampied by clowns for years". En in bredere zin is het waar, het circus is nu permanent in de stad, het is overal. Dit is niet zomaar een cynische analyse van de politiek. De laatste drie jaar zijn minstens zeven mensen die ik ken uitgevallen met een depressie, een burn-out of een combinatie van de twee, en nog eens dat aantal hikt al even lang tegen die grens aan. Jaar na jaar neemt agressie toe tegenover treinpersoneel, ordediensten, verplegers. Politici reageren als verraste Pikachu's, zonder enig gevoel dat zij deze situatie misschien mee helpen creëren, samen met onze klasse van dezelfde 15 mensen die over elk onderwerp experts geacht worden en op tv komen. Hun debatten, opiniestukken en posts op sociale media zijn intussen zo voorspelbaar dat een AI hun taken zou kunnen overnemen en geen mens die het zou merken.
Wat moet doorgaan voor het publieke debat is een ordinaire sportwedstrijd geworden waarin de Belgische verzuiling terug is van nooit echt weggeweest, maar nu geschoeid is op de leest van het internet. Als Bart De Wever morgen zegt dat kannibalisme "moet kunnen" staat er geheid direct een legioen op om dat te verdedigen of te "duiden", en nog meer mensen die over elkaar heen zullen vallen in verontwaardiging. Zegt Sammy Mahdi hetzelfde, zelfde resultaat, maar die die anders De Wever een gebrek aan fatsoen zouden verwijten, zouden nu zeggen dat Mahdi "clever" is en "het debat wil aanzwengelen". Dit is overigens geen klaagzang over de zogenaamde polarisering, of een goedkope boutade over hoe politiek in het algemeen showbizz is voor lelijke mensen. Nee, politiek-als-sportwedstrijd en alles-wat-mijn-ploeg-doet-is-goed is duidelijk sterker aanwezig aan de extremen van het politieke spectrum en zelfs in overweldigende mate op rechts, waar loyaliteit nog steeds de grootste deugd is.
Het circus is in de stad. Los van de fake accounts op de sociale media die een pro-Russische of pro-Chinese visie posten, zie ik net zo genoeg slimme mensen die elk links voorstel onthalen met het grootste mogelijke hoongelach en niet beseffen dat rechtse voorstellen hen niet gaan helpen. Of die dude die beweert anarcho-kapitalistisch te zijn: al goed en wel totdat je toegang tot water gemonopoliseerd is door een kakker die voordien al rijk was. Het circus is in de stad. Onze maatschappij duwt iedereen richting maximale productiviteit, maar een 4-daagse werkweek doet de monocles afvallen bij de Voka. "Maar wat dan met de loonkost?" roept de circusdirecteur. En daar raken we de kern. De laatste drie decennia is onze productiviteit dankzij tools als het internet, e-mail en smartphones extreem gestegen. Iemand die in 1985 vijf dagen op vijf werkte in een kantoor, kon op die vijf dagen nog niet het werk verzetten dat een bediende nu kan op één dag. Van die stijging in productiviteit hebben vooral de grootaandeelhouders geprofiteerd - een klasse parasieten die geen wezenlijke bijdrage levert aan de economie of aan ons sociaal weefsel.
Het klinkt misschien als een te goede metafoor om waar te zijn, maar al meer dan 10 jaar heb ik terugkerende dromen dat ik een routinetaak moet uitvoeren: van plek A naar B raken, iemand gaan ophalen, desnoods een maaltijd opscheppen in een zelfbedieningsrestaurant. En die routinetaak mislukt steeds. Andere mensen onderbreken me met dringende vragen, het juiste gereedschap ontbreekt plots, ik sta aan het verkeerde perron, er zijn vertragingen, en zo verder. In elk van die dromen ben ik doordrongen van een minderwaardigheidsgevoel dat ik die simpele doelen niet kan bereiken. Hoe is dat niet hetzelfde als al die dingen die we als individuen zogezegd te horen doen maar niet in slagen? Eet vegan, sorteer je afval, maak je huis schoon, wees de perfecte ouder voor je kinderen, volg de interessantste tv-programma's en series op streamingdiensten, ontklauw je kat, fiets 1.000km, geef al je geld aan Kom Op Tegen Kanker, leg alles uit over de voordelen van vaccinatie aan gebruiker Jos88 uit Sleidinge omdat die denkt dat Marc Van Ranst een Joodse pedofiel is die kankerverwekkende 5G wil inspuiten in onze lichamen. Waarom kunnen we dat soort bierbuikacrobaten niet simpelweg hun internettoegang afpakken voor ze een degelijke cursus epistemologie gevolgd hebben? Voor je denkt dat ik hier een pleidooi hou voor elitarisme: het tegendeel is waar. Mensen moeten opgeleid worden, niet simpelweg bevestigd worden in hun dwaze vooroordelen. Als ze na die opleiding nog altijd vasthangen aan die vooroordelen, welaan dan.
Je wordt gedwongen om deel uit te maken van dit circus. Dat terwijl de echte clowns en circusdirecteuren natuurlijk buiten schot blijven. Heel recent nog, op de Facebook-groep van mijn deelgemeente, werd een nieuw parkeerregelement aangekondigd, waarbij lokale bewoners gratis konden blijven parkeren maar bezoekers niet. De reacties waren de intussen deprimerend bekende cafébrullades van boomers die alles maar gemakshalve op links afschoven, en vooral de partij Groen. Maar moeten we de boosheid van dat publiek niet begrijpen, Anton? Natuurlijk wel, maar als je al decennia geïndoctrineerd bent door corporate media en propaganda van fascisten dat alles wat fout aanvoelt voor jou, de schuld is van een vage linkse beweging, is die boosheid dan terecht? Vraag eens aan zo'n rechtse clown wat "woke" is. Er zal geen antwoord komen, tenzij dat bestaat uit complottheorieën.
En weet je, ik begrijp het wel. De wereld is complex op een manier die hij voor enorm veel mensen nog nooit eerder geweest is. Wat moet je doen met een fenomeen als AI terwijl je afgestudeerd bent in een opleiding kantoor in 1979? Wat zeg je als het goede wil doen voor iedereen en dan toch vlees koopt van varkens die in de meest brutale omstandigheden zijn grootgebracht en geslacht? Hoe voel je je als die fijne volkswijk waarin je ouders zijn opgegroeid, plots vol zit met migranten die je taal gebrekkig spreken, andere gewoontes hebben en even vijandig naar jou kijken als jij naar hen? Wel, het circus is in de stad. Het ontspant je. Het zegt je dat het allemaal maar een kwaadaardig complot is van bureaucraten uit Brussel. En dat jij, jij specifiek, het doel bent, betekent eigenlijk ook wel dat je iets betekent. En dat jij, jij specifiek, dat snapt, maakt je slim. Ik hoor intelligente mensen soms verzuchten dat ze liever wat dommer waren geweest, maar ik geloof oprecht niet dat domme mensen gelukkiger zijn. Misschien is de tragedie dat we juist niet intelligent genoeg zijn om onszelf gelukkig te denken, of niet intelligent genoeg om steeds weer op diezelfde hark te stappen die op ons pad ligt.
De Antwerpse dichter en slampoet Gert Vanlerberghe declameerde "er is altijd geld voor drugs", en je zou voor minder. Nog zo'n debat waarin de circusolifant almaar weer op dezelfde manier zieltogend rondjes trekt door de arena terwijl niemand zich lijkt af te vragen waarom mensen zich überhaupt drogeren. Ik drink vanavond thee en de enige drug die ik tot mij neem is nicotine, maar geloof me vrij dat eens een nacht goed doorzakken, hoewel absoluut geen oplossing voor die draaikolk van melancholie, woede en leegte, op zijn minst de demonen eventjes op een afstand houdt. De demonen in arena met de ongezichten van belastingcontroleurs, CEO's van namaakfabrieken, bankiers, Russische oligarchen en Instagram-charlatans. Allemaal lachen ze zich een breuk terwijl ze naar adem happen, wijzend naar het publiek dat meeklapt en niet beseft dat het zelf de clou is van de grap. Een collectieve taart in onze collectieve smoel, volgestopt met scheermesjes. En op de achtergrond een soort Herostratus die de tribune in de fik steekt omdat hij denkt dat het de schuld is van zijn medemensen dat hij het niet grappig vindt.
Er is een grap over waarom een opvallend groot aandeel van het korps van Amerikaanse astronauten uit Ohio komt - namelijk dat Ohio zo erg is om te wonen, dat mensen er niet ver genoeg weg van kunnen komen. Maar het ware Ohio zit natuurlijk in elk van ons, niet enkel in de ander. Het circus is in de ruimte, Jeff Bezos voorop aan boord van zijn gigantische piemelraket. Zelfs onze miljardairs zijn clowns. We tolereren het allemaal maar omdat we feitelijk niet veel anders kunnen (denken we), en we hebben immers ook allemaal een huis om af te betalen, een balans te zoeken tussen onze liefdes- en doodsdrift en zo voort. Intussen lijkt het alsof de wereld uitdijt, net als het universum zelf, met steeds meer leegtes tussen de zaken door die nog werkelijk iets betekenen. De tijd zelf lijkt te versnellen, opgejaagd door onze eigen ervaringen. Het circus gaat door. En we zijn uitgenodigd om mee te doen met het trapezenummer.
